Wat is er toch aan de hand met de term psychologische veiligheid? Al vanaf het begin dat ik met Koen werk, dat is nu zo’n drie jaar geleden – begonnen bij Avans en nu dus samen in De OnderwijsTafel – is psychologische veiligheid een spannend begrip en tegelijkertijd hetgeen ik alle onderwijsorganisaties, teams, leerlingen en studenten het allerliefste wil toewensen. Het gaat bij psychologische veiligheid om de ruimte op je werkplek om jezelf te mogen zijn, je te durven uitspreken zonder het risico van belachelijk te worden gemaakt of de angst verkeerd begrepen te worden of weggezet te worden als onwetend, incapabel of betweterig. Daardoor ontstaat een klimaat dat bijzondere prestaties mogelijk maakt omdat er ruimte ontstaat voor creativiteit en experimenten waarmee complexe vraagstukken met een hoog gehalte aan onzekerheid en ambiguïteit kunnen worden onderzocht. Wezenlijk van belang is de overtuiging dat het oké is om vragen te stellen, fouten toe te geven en imperfecte ideeën te ventileren.
Psychologische veiligheid is een kenmerk van het werkklimaat van een team en het is, zo blijkt uit onderzoek, de cruciale succesfactor voor prestatie, innovatie en betrokkenheid. Het vermogen om bij te dragen, te groeien, te leren en samen te werken is sterk afhankelijk van de aanwezigheid van psychologische veiligheid op de werkplek.
Er is veel onderzoek gedaan naar psychologische veiligheid en de conclusie is deze: leiders, investeer in psychologische veiligheid in je organisatie en je zult op alle terreinen winnen. (Lees ‘De onbevreesde organisatie’ van Amy Edmonson).
Maar nu dit: praten over psychologische veiligheid met iemand die onderdeel uitmaakt van een onveilig werkklimaat werkt niet. Ik merk het in gesprekken. In een vertrouwelijk gesprek, één op één, vertellen mensen me wat ze -weloverwogen- niet delen met hun team. Ze vertellen wat anders zouden willen doen, wat betere oplossingen zijn, waar het misgaat in de organisatie, en dat ze dit wel eens met een collega delen die ze vertrouwen. Maar in het team inbrengen? No way. Dat is zonde want de organisatie mist zo essentiële informatie over wat er gaande is uit angst voor… ja voor wat? Gezichtsverlies? Verlies van verworvenheden? Angst voor gedoe. Zo hoef je dus niet te verwachten dat iemand werkzaam in een psychologisch onveilig klimaat zijn nek uitsteekt om te pleiten voor verbetering van het werkklimaat. Te groot risico. Spreken is zilver, zwijgen is goud.
Dus dan naar de leidinggevende met de boodschap dat er zoveel te winnen is met psychologische veiligheid. En dan gebeurt er dit: de boodschap wordt als aanval geïnterpreteerd. Hoezo psychologische veiligheid? Is het hier dan niet veilig? En of het hier veilig is! Na het uitspreken van het woord veiligheid staan de haren al recht overeind. Eenzelfde ervaring heb ik trouwens ook met de woorden ‘volwassen’ (hoezo ben ik niet volwassen?) En vertrouwen (hoezo geen vertrouwen?) Veiligheid is een trigger-woord met een stevige ‘doe-ik-het-dan-niet-goed?’-connotatie. De leider hoort een aanklacht, voelt schuld of schaamte en nog voordat je verder kunt spreken, is het hele concept al in zijn of haar hoofd afgeserveerd.
En dan stuit ik nog op een hardnekkig misverstand. Psychologische veiligheid en kwetsbaarheid liggen dicht bij elkaar. Kwetsbaarheid wordt ten onrechte verward met zwakheid. Zwakheid, zo leerde ik van Brené Brown, is het onvermogen om je te verdedigen. Kwetsbaarheid is iets anders. Het is de moed om je uit te spreken, het lef om zichtbaar te zijn.
Bij sommigen is het vooroordeel leidend. Het vooruitzicht om tijd en energie te steken in iets dat met zwakte wordt geassocieerd, weerhoudt mensen ervan om zich kwetsbaar op te stellen. Dat kwetsbaarheid een kracht is met positieve invloed op communicatie, samenwerking en creativiteit is een boodschap die wat mij betreft nog verder mag doordringen in directiekamers en ver daarbuiten.
Ik hoop dat je je nu kunt voorstellen hoe ik zoekende ben: enerzijds overtuigd dat psychologische veiligheid de remmen weghaalt die mensen tegenhouden om te bereiken wat mogelijk is en anderzijds op zoek naar dappere leiders die het lef hebben om te investeren in psychologische veiligheid in teams, in klassen, in organisaties. Psychologische veiligheid vormt het podium voor een eerlijkere, uitdagendere, meer op samenwerking berustende, effectievere werkomgeving. Wie wil dat nou niet?
Martine van Bouwdijk Bastiaanse
De OnderwijsTafel heeft de expertise in huis om samen stap voor stap een veilig werkklimaat tot stand te brengen.
Bron: Edmondson, De onbevreesde organisatie, Uitgeverij Busness Contact 2019
